Al enige tijd wordt Facebook geteisterd door zwart-wit fotografie. Dat wil zeggen: je kan door een facebook-vriend ‘uitgedaagd’ worden om 7 dagen lang elke dag een zwart-wit foto uit je leven te posten.
Hoe meer mensen aan zoiets mee doen, hoe waarschijnlijker het is dat ik niet mee doe. Geïnspireerd door de uitspraak van Groucho Marx: ‘I refuse to join any club that would have me as a member.’
Bovendien is die hele zwart-wit ‘uitdaging’ waarschijnlijk in gang gezet door iemand die vindt dat de zwart-wit foto in de verdrukking komt. En omdat ik met regelmaat zwart-wit foto’s op Facebook plaats, dunkt me dat ik genoeg doe om zwart-wit te promoten. Daarom ook dat ik het woord uitdaging in dit verband tussen aanhalingstekens zet. Als je dat al een uitdaging noemt…..
Hoewel: braaf voldoen aan de verwachting van iemand anders. Da’s dan wel weer een uitdaging voor sommigen. Maar die laat ik graag aan me voorbij gaan.
De geschiedenis van de zwart-wit foto is een beetje vreemd eigenlijk. De mens heeft altijd geprobeerd de realiteit weer te geven en tot Louis Daguerre en William Fox Talbot in de jaren ’30 van de 19de eeuw (onafhankelijk van elkaar) succesvol waren met hun foto-experimenten, was dat vooral een klus voor schilders. Rijke, succesvolle mensen huurden schilders voor het schilderen van portretten van zichzelf, hun familie en voor het vastleggen van hun bezittingen. Gewoon, om te pronken. En als je rijk en succesvol bent, wil je ook laten zien dat je modern bent, dus stapten de pronkers over naar die nieuwe, sensationele techniek. Ondanks dat die nieuwe techniek een belangrijke tekortkoming had ten opzichte van de schilderkunst: geen kleur.
Ironisch genoeg ontstond er door de komst van de fotografie in de schilderkunst dan weer ruimte om de extreme kant op te gaan met onder andere kleur en ook daar het realisme los te laten.
Natuurlijk zal er in de fotografie vanaf het begin ook gezocht zijn naar mogelijkheden om kleurenfoto’s te maken, maar het heeft even (meer dan een eeuw) geduurd voordat het praktisch hanteerbaar was. En toen dat gebeurde, was het meteen zo hanteerbaar dat ‘de massa’ er mee aan de haal ging. Kleurenfoto’s waren meteen voor de familiekiekjes en zo. Dus de ‘serieuze’ fotografen gingen niet meteen overstag. Wat eigenlijk vreemd is omdat eindelijk dat gat met de schilderkunst gedicht was.
En veel journalistiek bleef ook zwart-wit omdat kranten eenvoudigweg voornamelijk in zwart-wit werden gedrukt. Ik bedenk me nu dat ik van een generatie ben die de omschakeling heeft meegemaakt. Ik heb nog meegemaakt dat een kleurenfoto in de krant redelijk bijzonder was. Inmiddels beginnen kranten bijzonder te worden. Ik word oud.
Maar je kan niet ontkennen: zwart-wit heeft wel wat. En daarom zullen mensen ook aan die ‘uitdaging’ mee doen.
Waar en wanneer weet k niet meer, maar ik hoorde of las ooit een mooie reden om te kiezen voor een zwart-wit foto; als de kleur in de weg zit.
Het is geen volledige uitleg, maar wel een goed startpunt.
Stel, je loopt door een pittoresk stadscentrum vol met oude geveltjes en dergelijke. Je oog wordt getrokken door een mooie rij geveltjes, waarvan de harde geometrische vormen fraai contrasteren met de zachte wolken. Stel ook dat de gemeente, ondanks het historische karakter van hun centrum, niet zo veel aandacht besteedt aan de regels voor gevelreclame en die fraaie geveltjes hangen vol met allerlei schreeuwende reclames in bonte kleuren. Je kan je voorstellen dat in zo’n geval de kleuren ‘in de weg zitten’. In zo’n situatie heb je een goede reden om voor zwart-wit te kiezen want het gaat je om de vorm van die gevels.
En kleur hoeft niet altijd ‘negatief’ in de weg te zitten. Kleur kan afleiden omdat het te mooi of te makkelijk is.
Voorbeeldje wat me nu te binnen schiet. Ik ben video-editor geweest voor een commerciële lokale omroep met regionale ambities. Een van onze terugkerende (betaalde) items zijn de exposities in het hoofdkantoor van het ABP in Heerlen. Het item is steeds hetzelfde opgebouwd: we beginnen met een korte introductie door de directeur die over de tentoonstellingen gaat, en vervolgens zie je een impressie van de tentoonstelling gemixt met een interview met de kunstenaar. Ik moet die items in elkaar zetten. Zo hebben we eens een kunstenaar die tamelijk expliciet seks georiënteerd werk maakt. Onze verslaggever vraagt aan de kunstenaar hoe mensen daarop reageren. De kunstenaar zegt dat mensen, als ze het benoemen van de seks willen vermijden, altijd over de mooie kleuren beginnen.
Op de tape met de opnames staat het interview met de kunstenaar voor het interview met de directeur. Ik heb dus bovenstaand antwoord van de kunstenaar in mijn hoofd als ik het intro van de directeur hoor: hij heeft het over werk met aansprekende kleuren.
Het is dat we een strak format hebben voor het item en dat het een betaald item is. Anders had ik een duidelijke link gelegd tussen beide uitspraken. (NB: als je het werk en de humor van editors snapt, zie je heel veel ‘grappen’ op televisie, maar dat terzijde)
Maar terug naar het onderwerp. De kleuren zijn hier het excuus om de confrontatie te vermijden.
En het hoeft allemaal niet zo extreem te zijn. In januari van dit jaar (2017) heb ik op Vlieland de vakantiehuisjes in de duinen gefotografeerd en ik heb bij het nabewerken van een foto lang getwijfeld om kleur of zwart-wit te doen. De foto is interessant vanwege contrasten. De strakke vormen van twee huisjes en een kromme boom er tussen. Maar de huisjes hebben toevallig ook een vrolijke kleur, wat in de kale, grauwe winter ook een contrast is met de dode en slapende natuur. En het schept een contrast tussen de huisjes. Nog verder doordenken: de huisjes zijn van hout en feitelijk nog dooier dan de natuur er omheen. Het is niet eens een absolute top-foto, maar eigenlijk ben ik er nog steeds niet uit wat beter is. Al denk ik wel dat ik eens terug ga op een zonnige dag. En dan vermoed ik in dat geval dat de kleurenversie het zeker gaat winnen.
Zwart-wit is daarom een heel bewuste keuze. Als je een compositie maakt, orden je de verschillende elementen zodanig dat de kijker door het beeld leidt zodat de kijker ook ziet wat jij ziet. En zoals kleuren op onze waarneming werken, kunnen ze een behoorlijk dwingende ordening opleggen aan de kijker. Het kan natuurlijk helemaal de bedoeling zijn om gebruik te maken van die ordening, maar hij kan het spel van lijnen, vormen en licht ook totaal overschreeuwen.
Een zwart-wit foto is daarom niet een willekeurige kleurenfoto’s die is omgezet naar zwart-wit om artistiek te doen. Wat je helaas ook veel ziet gebeuren op het moment dat zo’n ‘Facebook- uitdaging’ de kop op steekt.
En dan heb ik het nog niet eens gehad over de mogelijkheden als je gebruik maakt van kleurenfilters in de zwart-wit fotografie. Of althans in de digitale fotografie: de simulatie van die filters. Dat komt dan nog wel eens.
Peter