Afsluitdijk
Van het een, komt het ander. Er zijn meer wegen van en naar Harlingen / Vlieland. Normaal gesproken reis ik over het oosten: Nijmegen – Arnhem – Zwolle v.v. Om knooppunt Utrecht te vermijden. Al is Venlo – Utrecht -Zwolle v.v. minder overstappen. Nog een optie: Venlo – Utrecht -Alkmaar – Harlingen v.v. Over de Afsluitdijk. Alkmaar-Harlingen is dan met de bus. Niet lastig, alleen wat langer. Maar in oktober 2015 kom ik ernstig in de verleiding omdat ik Vlieland verlaat met de ochtendboot van kwart voor zeven en niet de middagboot van rond 12 uur. Je staat dan al om half negen in Harlingen en zodoende heb je alle tijd voor de thuisreis. Ik besluit die dag terug te reizen via de Afsluitdijk.
Voor veel mensen is de Afsluitdijk iets vanzelfsprekends, want gewoon de verbinding tussen Friesland en Noord Holland. Vaak misschien wel de dagelijkse forenzen-route. Maar in al mijn 43 jaren, ben ik nooit op die dijk geweest. Waarom ook?
Wat ik me nog herinner van die eerste keer is de geweldige lichtshow boven het IJsselmeer met overdrijvende wolken en de lage ochtendzon. Wat ik niet verwachtte waren de bushaltes op de dijk. Je denkt goed en wel op de dijk te zitten en dan wordt de halte Kornwerderzand omgeroepen. En later de halte ‘Monument’. Uitstappen is er nu niet bij, want dan loop ik te zeulen met mijn bagage, maar het maakt nieuwsgierig.
Op Kornwerderzand staan een paar huizen en er is zelfs een kazematten-museum. Het is een plek met een verhaal: in de meidagen van 1940 is er stevig gevochten en de troepen op de dijk zijn nooit verslagen door de Duitsers. Ze hebben de boel op moeten geven na de capitulatie van Nederland.
En nu heb ik wel iets met dat soort plaatsen. Dus sinds die bewuste oktoberochtend staat de Afsluitdijken op mijn to-do list. En dit jaar heb ik er een dagje van gemaakt. Twee daagjes eigenlijk. Het is vanuit het zuiden niet te doen om in een dag op en neer te reizen. Toch zeker niet als je afhankelijk bent van het openbaar vervoer. Dus ik boek een overnachting in Leeuwarden.
En dat is mijn grootste probleem als visueel gehandicapte fotograaf. Mensen vinden de combinatie ‘fotografie’ en ‘slecht zien’ bijzonder en apart, maar geloof me: dat fotograferen is echt het probleem niet. Voor de goeie foto moet je op het juiste moment op de juiste plek zijn en juist dat is lastig. Ik kan mijn fotospulletjes en andere bagage immers niet op elk gewenst moment van de dag in de bagageruimte van mijn auto mikken om er op uit te trekken en optimaal in te spelen op de dynamiek van het weer, om eens wat te noemen. Zelfs op het compacte Vlieland heb ik mijn beperkingen, want ik heb nooit leren fietsen, dus het is niet eens vanzelfsprekend dat ik in alle vroegte voor een plaatje naar het andere kant van het eiland ga. Terwijl ik het op Vlieland qua ‘verkeersdrukte’ nog wel aan zou durven om daar te fietsen, ironisch genoeg.
Niets is voor mij vanzelfsprekend, maar niet op de manier die mensen denken. Maar elk nadeel heb z’n voordeel: als niets vanzelfsprekend is ga je anders waarnemen en laat fotograferen nu net gaan om het vastleggen van de wereld zoals jij ‘m ziet. Dus het komt wel goed uit als je de zaken anders kan bekijken.
Afsluitdijk dus: eerst Kornwerderzand. Je moet het zien als industrieel erfgoed. Het is helemaal gebouwd door mensen en puur functioneel. Sluizen voor de scheepvaart, sluizen voor het regelen van de waterstand, bruggen en een paar woningen, oorspronkelijk ongetwijfeld voor de mensen van Rijkswaterstaat die de boel daar regelen. En dus die militaire installatie. Niet mooi dus eigenlijk op de klassieke esthetische manier. Maar functioneel is zijn eigen mooi. Op Kornwerderzand staat sinds begin dit jaar ook het Afsluitdijk Waddencentrum. Een nieuwerwetse interactieve experience center over de Afsluitdijk en de Waddenzee (quelle surprise) dat, apart genoeg, aan de kant van het IJsselmeer staat. Maar daar zal wel een goeie logistieke, bouwkundige en of veiligheidsreden voor zijn.
Aan de Waddenkant is dan weer een terrein beschikbaar als ‘recreatieterrein’ en dat wordt vooral bevolkt door campers en caravans en er liggen een paar boten. De aantrekkingskracht van het terrein zit ‘m in de ligging op de dijk en het uitzicht over de Waddenzee. Maar is het terrein mooi? Nee.
Het Afsluitdijk Waddencentrum moet de dijk als bezienswaardigheid verder ontwikkelen. Want eigenlijk is er sinds het sluiten van de dijk niets echt ontwikkeld. Het Kazemattenmuseum tel ik even niet mee, omdat de kazematten niet zijn aangelegd als attractie, maar als militaire installatie, maar het werkt nu eenmaal als attractie omdat het zo niet bedoeld is. Als je snapt wat ik bedoel. Dat wordt het beste geïllustreerd door het feit dat je de kazematten bereikt via diverse trappen die niet anders bedoeld kunnen zijn geweest dan voor het ‘werkverkeer’ van Rijkswaterstaat en defensie.
Het kazematten-museum is een aanrader overigens, maar mijn interesse voor militair erfgoed als absolute non-militair verdient nog een eigen verhaal.
En verder met de bus. Waarbij me opvalt dat ik steeds de enige ben die in- en uitstapt. Ik ben echt de enige OV-toerist. Wat ook weer de echte uitdaging voor de slachtziende fotograaf illustreert.
Nog wonderlijker dan Kornwerderzand is het monument op de Afsluitdijk bij Den Oever. Aan de Hollandse kant dus. Hoe belangrijk en iconisch de Afsluitdijk ook is, het monument is wel het meest archaïsche stukje bezienswaardigheid dat ik in jaren heb gezien. En daarom vind ik het ontroerend mooi.
Het monument is een uitzichttoren, neergezet op de plek waar de dijk in 1932 gesloten is. Op zichzelf is de toren (1933) mooi. Wat heet; het is een ontwerp van architect Dudok. En, aldus Wikipedia, zo’n 11 jaar geleden gerestaureerd. Maar dat maakt het in zekere zin erger. Een mooie uitzichttoren, een fraai standbeeld van ingenieur Lely die het allemaal bedacht heeft en dan heb je een fout souvenirwinkeltje, ingeklemd in de wenteltrap van de toren, een standaard lunchroom met klein terras en verder parkeerplaatsen aan weerszijden van de weg. Met zoals elke parkeerplaats, annex rustplaats langs een drukke weg een hele serie lelijke grote afvalbakken. Het heeft iets vreselijk onelegants. Ondanks Dudok. Tegelijkertijd is er niet veel meer van te maken want er is geen ruimte en er moet gewoon een doorgaande weg langs. Je kan er niet opeens een autoluw plein van maken.
En ja: het weer doet veel in de beeldvorming. Het is heet, er zijn nauwelijks wolken en nog minder wind. Waddenzee en IJsselmeer eisen daarom niet de aandacht op die ze zouden kunnen trekken. Met jagende wolkenluchten kan de hele setting bijzonder fotogeniek zijn. Maar het weer op deze dag dwingt me om naar het gebeuren op de dijk te kijken.
In principe is het zo dicht bij de wal, dat ik vanaf het monument naar Den Oever zou kunnen lopen. Maar het is heet en ik moet nog een eind reizen. Ik stap in de bus.
Peter
