Niemand zal verbaasd zijn als ik zeg dat ik graag foto’s maak. Bij het maken van foto’s hoort voor mij ook het ontdekken waarom je bepaalde foto’s maakt en waarom je bepaalde foto’s niet maakt. Waarom verschillende mensen met camera’s, verschillende dingen zien en hoe waarneming zich ontwikkelt. Of juist niet. Dat soort dingen.
Het bijhouden van deze blog speelt ook een rol in die ‘ontdekkingsreis’. Overdenken en actief vastleggen van ideeën en gedachten helpt je om verder te komen.
Die onderzoekende houding is er al lang. Ik ben immers ook jaren video-editor geweest en de psychologie achter het samenstellen van beeld (en geluid) heeft me altijd al beziggehouden.
Uiteindelijk gaat het steeds weer over de relatie tussen ‘waar’ en ‘niet waar’, tussen ‘echt’ en ‘niet echt’. Het succes van een montage (elke montage, elk onderwerp, elk genre) wordt niet bepaald door de ratio, maar door het succesvol spelen met prikkels. Dat geldt zelfs voor het droogste nieuwsitem. Ritme van beeld en geluid is bepalend voor hoe een kijker informatie opneemt. En hoeveel informatie de kijker opneemt.
Het is met zo’n item niet eens de bedoeling om mensen echt te raken of te emotioneren. Dus stel je voor dat je daar wel op uit bent. Het is eigenlijk verbluffend makkelijk om mensen een verhaal voor te schotelen dat voor de kijker ‘echt’ genoeg is, om de stofjes vrij te maken die bij de gewenste, passende reactie horen. Anders gezegd: als iemand blij, bang of onrustig wordt van een beeld of een scène, dan is die reactie echt. Dus hoe ‘nep’ is het allemaal? Ook de meest fantasierijke film met tovenaars, monsters en wat weet ik, moet op een onderbewust niveau ‘echt’ zijn. Anders krijg je niemand mee in je verhaal.
En zo ben ik redelijk recent weer eens in neurowetenschappelijke literatuur gedoken. Boeiende materie. Zeker in de tijden waarin we nu leven.
Alles is verzonnen.
Om te beginnen: de wereld die je bewust waarneemt is verzonnen. Je wordt voor de gek gehouden. Niet door kwaadwillende anderen, zoals veel complotdenkers tegenwoordig beweren. Maar in de eerste plaats door jezelf.
Elke bewuste waarneming is gebaseerd op een aanname.
Terwijl ik dit typ, staat er een glas water naast me. Dat wil zeggen: ik neem aan dat het een glas water is. En nu zal je denken: je hebt dat glas zelf gevuld met water, je hebt er daar zelf neer gezet en je neemt af en toe een slok: je weet dat het een glas water is. Dat hoef je niet aan te nemen.
Maar puur vanuit waarneming kan het alleen maar een aanname zijn. Op het moment dat ik alleen maar kijk naar het glas, en het niet aanraak bijvoorbeeld, heb ik maar beperkt bewijs van het feit dat het een glas water is. De betekenis die ik geef aan wat ik zie is gebaseerd op kennis uit het verleden. En ja, dat verleden is pas een paar minuten oud, maar Ik kijk immers niet continu naar het glas. Mijn ogen ‘ontdekken’ het glas steeds opnieuw, maar ik hoef niet steeds een slok te nemen als bewijs dat het een glas water is. De betekenis van wat ik waarneem, komt zodoende niet van de realiteit, maar uit mijn brein. En is zodoende technisch gezien enkel een aanname.
Je bewustzijn loopt achter de feiten aan
Deze noemde ik al in een eerdere post. Als ik een foto maak bijvoorbeeld, voel ik de tegendruk van de ontspanknop, ik voel de trilling van een sluiter, ik zie hoe het beeld kort wordt onderbroken en ik hoor een klik. Deze prikkels horen bij elkaar, maar bereiken mijn brein via verschillende routes en op verschillende momenten. Licht en geluid reizen met verschillende snelheden en de prikkels die via je hand binnenkomen, moeten weer een langere weg afleggen van hand via arm naar brein, dan de prikkels van beeld en geluid. Ogen en oren zitten immers pal naast je brein. En dit brein verwerkt alles weer tot een geheel, voordat het je bewustzijn bereikt. Je zou kunnen denken dat de onderlinge tijdsverschillen tussen die prikkels zo klein zijn, dat je dat gewoon niet registreert. Maar het is zelfs aangetoond dat handelingen op neurologisch niveau al zichtbaar zijn, voordat de persoon die gaat handelen er zich van bewust is. Het tijdsverloop is ook zodanig dat je invloed uit zou kunnen oefenen op de handeling voordat de persoon er zich van bewust is, met als gevolg dat die persoon denkt dat hij/zij dat zelf heeft gedaan.
Je bewustzijn loopt achter de feiten aan en maakt je geen deelgenoot van dat verwerkingsproces. Niet van het samenvoegen van prikkels die bij elkaar horen, en niet van het betekenis geven aan wat je waarneemt.
Dit is een heel bizarre ontdekking. Want wat is bewustzijn? En in het verlengde daarvan: hebben wij wel een vrije wil? Of maken we een fout door ‘vrije wil’ op te hangen aan het bewustzijn?
En juist omdat we eigenlijk aannemen en gokken, houden we niet van onzekerheid. We zorgen het liefst van te voren dat de aanname klopt. Onzekerheid proberen we te minimaliseren. Daarom kan het best lastig zijn om iemand in de buurt te hebben die altijd alles ter discussie stelt, want dan heb je de hele tijd opties en opties brengen onzekerheid met zich mee.
(Ik maak mij daar gelukkig nooit schuldig aan tot opluchting van mijn omgeving…….)
Het gevaar van het onderdrukken van onzekerheid is, dat je niet los komt van de ene realiteit die je ooit hebt gekozen. We zitten eigenlijk allemaal in onze bubbel. Of we nu gebruik maken van social media of niet.
Vergelijk het met de menukaart in je favoriete restaurant. Keuze is onzekerheid. Als je geen zin hebt in onzekerheid, kies je voor je favoriete gerecht. Je elimineert de onzekerheid. Dan hoef je je niet af te vragen: ‘vind ik dat wel lekker?’. Je kan de onzekerheid ook verminderen door ‘kennis uit het verleden’. Kennis van andere gerechten en van andere ingrediënten. Dan kan je kiezen voor de aanname dat een ander gerecht ook wel lekker is.
En nooit vergeten dat kiezen voor je favoriete gerecht ook maar een schijnzekerheid is. De chef kan zijn dag niet hebben bijvoorbeeld. Of je favoriete gerecht is al jaren hetzelfde omdat er meer fans zijn. Maar de chef heeft juist wel met die andere gerechten gespeeld. Dus die zijn misschien veel lekkerder.
De sleutel ligt dus in dat on(der)bewuste gedeelte. En eigenlijk kan je dat weten zonder al die wetenschappers. Zowel in het videowerk als met fotograferen heb ik van die ervaringen gehad waarbij alles vanzelf lijkt te gaan. ‘Flow’ noemen ze dat wel eens. Sporters hoor je er ook over praten. Momenten waar je niet bewust lijkt te handelen, maar waar je wel de goeie dingen doet en goeie beelden ziet. En je daar dan wel bewust van bent. Ik herinner me ook situaties waar ik als video-editor geluid en beeld synchroon moest laten lopen en dat het op momenten, als je heel geconcentreerd bent, juist heel moeilijk te zien is. Nu ik weet dat er in je brein een moment is dat het ook echt niet synchroon kan lopen, is dat opeens minder vreemd.
En zo onderzoeken we verder.
Peter.
Ik zuig dit niet allemaal uit mijn duim. Aanbevolen literatuur: Deviate van Beau Lotto (Nederlandse titel: Anders kijken) en Conscious van Annaka Harris (waar volgens mij nog geen Nederlandse vertaling van is)